Aciz Bilim

1. Süllemü’s-semâǿ fî ĥalli işkâlin vaķaǾa fi’l-muķaddimîn fi’l-ebǾâd ve’l-ecrâm. Gezegenlerin mesafe ve hacimlerinin hesaplanmasına dair olan eser vezir Kemâleddin Mahmûd’a sunulmuştur. Birçok yazma nüshasından en önemlisi Londra India Office’teki olup (nr. 755) Tahran’da taş baskısı yapılmıştır (1286).


2. Muħtaśar der İlm-i Heyet (Risâle der Heyǿet). Timur hânedanından Sultan İskender’e sunulmuştur; British Museum’da bir nüshası vardır (nr. 27261).


3. Zîc-i Ħâķānî der Tekmîl-i Zîc-i İlħânî. Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Zîc-i İlħânî’sini tamamlayıcı nitelikte altı makaleden oluşmaktadır. Birçok nüshası içinde en önemlisi India Office’te kayıtlıdır (nr. 2232).


4. Risâle der Şerĥ-i Âlât-ı Raśad. 818’de (1415) yazılarak Sultan İskender’e ithaf edilmiştir. Ancak bu şahsın Timur hânedanından Şîraz Emîri İskender mi yoksa Karakoyunlu Türkmen Beyi İskender mi olduğu tartışmalıdır. V. Barthold tarafından Ulugbeki ego vremya içinde neşredilen risâleyi (Petrograd 1918) Edward S. Kennedy İngilizce’ye, V. A. Shishkin Rusça’ya çevirmiştir (bk. DSB, VIII, 260).


5. Nüzhetü’l-ĥadâiķ fî keyfiyyeti śanati’l-âleti’l-müsemmâ bi-ŧabaķi’l-menâŧıķ. Kendi icadı olan iki astronomi aletini tanıttığı eserin ilk şekli Kâşân’da 1416’da, genişletilmiş ikinci şekli 1426’da Semerkant’ta kaleme alınmıştır (a.g.e., VIII, 255, 261; krş. Stern, XXIV [1961], s. 362). Tahran’da Miftâĥu’l-ĥisâb’ın sonunda taş baskısı yapılmıştır (1306 hş.).


6. er-Risâletü’l-muĥîŧiyye. Çemberin çapa oranı, yani sayısının değerini tesbit için yazılmıştır. Paul Luckey, Der Lehrbrief über den Kreisumfang von Gamsīd b. Mas’ūd al-Kāsī (nşr. A. Siggel, Berlin 1953) başlıklı çalışmada metni incelemiş ve Almanca’ya çevirmiştir; ayrıca Rusça’ya da tercüme edilmiştir (DSB, VIII, 261).


7. Miftâĥu’l-ĥisâb (Miftâĥu’l-ĥüssâb fî ilmi’l-ĥisâb). Özellikle tam sayıların kökünü alma ve ondalık kesirlerle ilgili yönünden dolayı önemli bir çalışmadır. Müellifi tarafından bir telhisi de yapılan eser Osmanlı medreselerinde ileri seviyede ders kitabı olarak okutulmuş, dördüncü makalesi Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun hocası İbrâhim Kâmî tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (DİA, XVII, 201, 246, 263-264). Tahran’da taş baskısı yapılan (1306 hş.) ve Ahmed Saîd ed-Demürdâş ve Muhammed el-Hifnî eş-Şeyh ile (Kahire 1967) Nâdir en-Nablusî (Dımaşk 1397/1977) tarafından neşredilen eser Rusça’ya da tercüme edilmiştir (DSB, VIII, 261; EI², IV, 703).


8. Risâletü’l-veter ve’l-ceyb. Kiriş ve sinüs kavramları üzerine, özellikle sin 1º’nin değerini bulma konusunda Kâşî’nin orijinal buluşlarını ihtiva eder. Eserin en önemli şerhi Kadızâde-i Rûmî’ninki olup (Tahran 1299) Rusça’ya çevrilmiştir (DSB, VIII, 262). Kâşî’nin diğer eserleri de şunlardır: Vücûhü ameli’đ-đarb fi’t-taĥt ve’t-türâb, Netâicü’l-ĥaķāiķ, Miftâĥu’l-esbâb fî ilmi’z-Zîc, Risâle der saħt-ı usŧurlâb, Risâle fî marifeti semti’l-ķıble min dâireti Hindiyye (eserleriyle ilgili geniş bilgi için bk. DSB, VIII, 260-262; Kurbânî, s. 372-387).