Aciz Bilim

1. el-Ĥâvî fî ilmi’t-tedâvî. Şîrâzî eserin mukaddimesinde küçük yaştan itibaren tıbba merak sardığını, tahsilinden sonra mesleğini icra etmesi sırasında dostlarının isteği üzerine bu kitabı yazdığını anlatır. Bir tıp ansiklopedisi mahiyetindeki eser, Ebû Bekir er-Râzî’nin aynı adı taşıyan hacimli kitabıyla karıştırılmaması için el-Ĥâvi’ś-śaġīr diye de anılmaktadır. Üslûbunun güzelliği ve açıklığıyla, muhtevasının doğruluğu ve zenginliğiyle tanınan ve yaygın biçimde kullanılan el-Ĥâvî beş kısımdan (makale) meydana gelmiştir. İlk kısımda 125 bölüm halinde iç hastalıkları, ikinci kısımda yirmi yedi bölümde sıtma (humma) hastalığının belirtileri, türleri ve tedavi yöntemleri, üçüncü kısımda 108 bölümde dış organlarda ortaya çıkan hastalıklar incelenmektedir. Burada yer alan 82-102. bölümler zehirler ve zehirli hayvanlar hakkındadır. Alfabetik olan dördüncü kısımda müfret ilâçların, elli bölümden oluşan beşinci kısımda mürekkep ilâçların yapım ve kullanımı konu edinilmektedir. Müellif ünlü hekimler arasında daha çok Hipokrat, Câlî-nûs (Galen), İbn Mâseveyh ve İbn Sînâ’ya atıfta bulunur. Günümüze birçok nüshası ulaşan eserin (Brockelmann, II, 298-299; Şeşen, s. 273) beşinci kısmının Fransızca’ya çevirisiyle birlikte ilmî neşrini Pierre Paul Emile Guigues gerçekleştirmiştir (Beyrut 1902; Frankfurt 1417/1997 [tıpkıbasım]). Ahmed Ferîd el-Mezîdî, eserin bu kısmının ikinci defa tahkikini yaptığını söylüyorsa da (Beyrut 1422/2001) çalışmasında kayda değer bir inceleme görülmemektedir.


2. Ġıyâŝiyye. Dört kısım (makale) üzerine düzenlenmiş tıbba dair Farsça bir eserdir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, XVI, 73-74).


3. Kitâbü’l-Aşķ. Otuz bölümden oluşmaktadır (a.g.e., XV, 269).


4. Tuĥfetü’l-kemâl. Yine tıbba dair Farsça bir eserdir (Nuruosmaniye Ktp., nr. 3669).


5. Muħta-śar fî ilmi’t-teşrîĥ (Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., nr. 4346/2).


6. Kitâbü Şerĥi’l-Fuśûl li-Hiboķraŧ.


7. Esrârü’n-nikâĥ. 8. Kitâbü’l-Aġźiye ve’l-eşribe. 9. Risâle fi’l-bâh. 10. Risâle ŝelciyye (son iki eserin nüshaları için bk. Brockelmann, II, 299).