Aciz.net

Bayram, büyük bir dinî mükellefiyeti yerine getiren mü'minin gönül huzuruna ve Cenâb-ı Hakk'ın mükâfatına eriştiği gündür. Böyle bir saadeti hakkıyla tadabilmemiz için dinimizin tesbit ettiği ölçülerle hareket etmemiz gerekmektedir. Çünkü, gafletin hâkim olduğu bir kalpte rah-met ve saadet tecellilerine yer yoktur. Bu hikmete müsteniden bir şairimiz şöyle seslenmektedir:

Sür, çıkar ağyârı dilden ta tecellî ede Hak, Padişah konmaz saraya hane mâmur olmadan..

Bayram sabahı erkence kalkıp tevbe ile ruhumuzu, su ve sabun ile vücudumuzu temizlemeliyiz. Yeni elbisemiz varsa onu giymeli, yoksa en temiz olanını tercih etmeli ve güzel bir koku sürünmeliyiz. Ramazan bayramında, namaza çıkmadan önce, tatlı bir şey yemeliyiz. Bu davranış, oruç mükellefiyetinin son bulduğunu tatlı bir hatırlatma olmakta ve Allah Resûlü'nün sünnetlerinden bulunmaktadır.

Dua, kulun Cenab-ı Hakk'a ubudiyetini arzetmesi ve O'ndan dünya ve ahiretle ilgili dilekte bulunmasıdır.

Dua, kişinin Allah'a kul olduğunu idrak etmesi ve bu inancını ilâhi huzurda itirafta bulunmasıdır.

Yüce Rabbimize dua etmemek, tefrit bataklığında bocalamak ve kendini Allah'ın yardımından müstağni saymak olur. Bu sebeple, "Kim Allah'tan istekte bulunmazsa Allah ona gadap eder" (1). Duada ifrat hareketleri ise bağırıp çağırmak, edebî üslup ile dua edeceğim diye Hakk'a yakarmanın edeblerini ihmal etmektir. Yüce Peygamberimiz "Yakında duada haddi aşan bir topluluk türeyecek. (Onlar gibi olmayın)" (2) hadisi şerifi ile bizleri uyarmaktadır.

Tevbe, en kısa ifade ile, "Hakka dönüştür. Bu dönüşün samimi olması ve İslâmî ölçülere uygun olarak yapılması, iki yönlü fayda temin eder:

Birincisi, kirli yol bırakılmış ve nurlu yol açılmış olur. İkincisi, geç-mişte işlediği günahlar bağışlanır. İnsan hayatında böylesine onarım yapan ve ahenk temin eden, kusurları örten ve affı ilâhîye vesile olan bu dönüşe "Tevbei nasuh" adı verilmektedir. Bu neticenin elde edilmesi, bazı şartlara riayeti gerektirmektedir. Klişe haline getirilmiş ve ezberlenmiş sözleri, sadece tekrarlamakla özlenen ve gözlenen netice elde edilemez. Kabul olunacağı âyeti kerimelerle vaad olunan tevbenin şartlarını arz edelim:

Zekât ve Sadaka-i Fıtır vecibelerinin dışında kalan, yapılmadığı zaman sorumluluğu bulunmayan, işlendiği vakit insanların yararlanmasına sebep olan şeylere "Hayırlı işler" adı verilmektedir. Bu hayırlar, pekçok kimseyi dilenme zilletinden ve ahlâkî çöküntülerden kurtardığı için, sahibinin kurtuluşuna sebep olacaktır. Bu hususu tesbit eden bir âyet-i kerimede şöyle buyurulmaktadır: "Hayır işleyiniz ki felâh bulasınız" (1).

Hayır işlerinde geri kalmayı da aşırı bir sarfiyatta bulunmayı da tasvip etmeyen dinimiz, bu hususları sağlam esaslara bağlamıştır. Bu ölçünün ilerisine taşmak aşırılık, gerisinde kalmak ise eksiklik olur. Bu noktadan hareket edildiğinde denilebilir ki, aile fertlerini zor durumda ve başkalarının yardımına muhtaç bırakacak derecede hayra para harcamak, ifrat; onları muhtaç bırakmayacağım diye cemiyet içindeki çaresizlerin derdine merhem olmamak, tefrit olur. Her iki yanlıştan kaçınmayı emreden bir âyeti kerimede "Elini bağlı olarak boynuna asma. Onu büsbütün de açıp saçma. Sonra kınanmış, pişman bir halde oturup kalırsın" (2) buyrulmaktadır.

Öşrün farz olmasının şartı, ehliyet ve mahalliyet olmak üzere ikidir. Ehliyet, arazi sahibinin müslüman olması demektir. Mahalliyet, işlenen toprağın öşür arazisinden olması demektir. Bu vasıfta olmayan bir ye-re, mesela arazi-i haraciyeye, öşür vermek gerekmez.

Öşür, toprak mahsullerinin zekâtı olmakla beraber, diğer malların zekâtından farklı tarafları bulunmaktadır. Onları şöyle sıralayabiliriz:

a) Para ve ticaret mallarına yılda bir defa zekât verilmesi gerektiği halde, öşür arazisinden yılda kaç mahsûl elde edilirse hepsinden 1/10 (öşür) verilmesi lâzım gelir.

Zekât ile nafile sadakanın arasında bâriz farklar vardır. Zekât, zen-ginin üzerinde bulunan fakir hakkıdır. Nafile sadaka ise bir ihsan ve ik-ram mahiyetindedir. Zekâtın verilmemesi halinde sorumluluk vardır. Nafile sadaka, verilmediği zaman azap yoksa da verilmesi halinde büyük bir sevap ve mükâfat vardır. Zekât, ilâhî bir vergi; sadaka, beşerî bir yardımdır. Bu cihetle, zekâtın açıkta, nafile sadakanın gizlice verilmesi efdaldir. Sadakayı o kadar gizlemeye çalışmalıdır ki, alan fakir bile kimin verdiğini bilemeyip, "Allah gönderdi" demelidir.

Bu hususun bilgi ve belgesini sunan bir hadisi şerifte şöyle açık-lanmaktadır: "Yedi (sınıf) kimse vardır ki Allah onları, kendi (arşı)nın gölgesinden başka hiçbir gölgenin bulunmadığı bir günde, arşın gölgesinde gölgeleyecektir. (Bunlar:) Âdil önder, yüce Allah'ın ibadetinde yetişen genç, kalbi mescidlerde asılmış(casına cemaate koşan) adam, Allah yolunda sevişen bunun üzerinde toplanan ve dağılan iki dost, mevki ve güzellik sahibi bir kadının kendisini (zinaya) çağırdığında "Ben Allah'tan korkarım" diyen er-kek, bir sadaka verdiğinde sağının ne harcadığını solu bilmeyecek kadar onu gizleyen kimse, tenha yerlerde Allah'ı zikredip iki gözü yaş akıtan şahıs" (1).

Havayic-i Asliyye, vazgeçilmesi mümkün olmayan aslî ihtiyaçlar demektir. Bu hususu kapalılıktan kurtarmak için maddeler halinde ele almayı ve açıklamayı zaruri görmekteyiz.


a) Mesken:
Mesken, oturulacak ev demektir. İslâm dini her fert veya aile için bir evi aslî ihtiyaç olarak kabul etmiş. Ticaret ve sanatla iştigal eden kimseler için bir dükkan da aslî ihtiyaçtır. Birden fazla ev veya dükkana sahip bulunan kimse, kurban nisabına mâlik sayılır. Başkaca bir parası olmasa bile, fazla olan daire veya dükkanın zenginliği, kişiyi bu mükek lefiyetin altına sokmuş olur.

Malî bir ibadet olan kurban; müslüman, hür, mukim (yani sefere çıkmış olmayan) ve zengin bulunan her müslümana vacibtir. Gayri müslimde ibadete ehliyet ve liyakat, esir ile fakirde malî kudret bulunmadığı için; müsafirin kurban kesmeye müsait zaman ve zemin bulması meşakkatli olduğundan dolayı bu kimselere kurban vacip değildir.

Kurban, "kudret-i mümekkine ile vacip olduğundan ve zengin bulunan mükellefin zimmetine taalluk ettiğinden dolayı, vacip olduktan sonra mal helâk olsa bile üzerindeki borç sâkıt olmaz. Ömrü içinde kaza etmedikçe asla borçtan kurtulamaz. Bu sebeple ya hayvanın kendini veya kıymetini fakirlere tasadduk etmek gerekir.

Malî ibadetlerden biri bulunan, failini Cenâb-ı Hakk'ın rızasına yak-laştıracağından dolayı "kurban" adı verilen kulluk vazifesinin birçok çeşitleri vardır. Bunların makbuliyetleri dinî ölçülere uygun olması ile şartlıdır. Değişik zaman ve mekânlarda eda olunan bu ibadetin şer'î hükümlere mutabık olması için dikkat edilecek hükümleri ve islâmî esasları izah etmeye çalışacağız:

UDHİYYE KURBANI:
Ergenlik çağına ulaşmış ve sefer halinde olmayan her zengin müs-lümana, Zilhicce ayının 10-12 nci günleri arasında, edası vacip bulu-nan bir kurbandır. "Kurban" kelimesi mutlak olarak ifade edildiği ve bir sıfatla kayıtlanmadığı takdirde "udhiye" kurbanı akla gelir.

Deve veya sığırı, birden fazla kimsenin kurban olarak kesmelerinin cevazı ve bu hususta dikkat etmeleri gereken cihetler yukarıdaki bahislerde açıklanmış bulunmaktadır. Bu yazımızda, bahsi geçen kurbanın taksiminde takip edilecek yolu izaha çalışacağız.

Tartıyla alınıp satılan malların birbirleri ile mübadelesinde veya taksiminde "ribâ"ya bulaşma ihtimali vardır. Bu endişeyi ortadan kaldırabilmek için, ortaklaşa kurban kesenler, hisselerine düşecek payları terazi ile tartmak suretiyle taksim etmelidirler. Şayet terazi bulunamaz ve göz kararı taksim mecburiyeti doğarsa şer'î bir çare bulmak gerekir.