Aciz.net

Bu bölümde, çocuğunuzun dış özgüven için gereken şu dört önemli niteliği kazanması için çalışacağız:

• iyi iletişim kurabilme
• Kendini iyi tanıtabilme
• Kendini iyi ifade edebilme
• Duygularını kontrol edebilme

Çocuğunuz ileride ıssız bir adada tek başına yaşamayı seçmezse ve onun iç özgüveninden tam olarak yararlanabilmesini istiyorsanız, bu niteliklerin her birini kazanması gerekir.

Çocuğunuzun sizinle ve yakınındaki diğer insanların yardımıyla erken yaşlarda edindiği iç özgüvenin niteliklerinin tersine, yukarıda adı geçen niteliklerin büyük kısmı evin dışında, özellikle de okulda ve medya gibi diğer sosyal öğreti kanalları yoluyla edinilir. Artık, pek çok gelişmiş ülkede iç özgüvenin bu tür niteliklerinin çocuklara kazandırılabilmesi amacıyla öğretmenlerin eğitimine büyük paralar harcanmaktadır. Dolayısıyla çocuğunuz matematik, fizik ve ingilizce derslerinin yanı sıra dinleme, bildiri sunma, eleştirilerle başa çıkma gibi konularda da ders alıyor olabilir.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI, BİR ACININ ARDINDAN 90 SENE
İnsanlığın yakın çağlarda uğradığı en büyük harp felaketlerinden ilki denilen Birinci Dünya Savaşının üzerinden 90 sene geçti. Dünyayı iki düşman kutuba bölen, milyonlarca insanın işinden gücünden eden, her iki taraftan da 9,5 milyon insanın ölümüne sebep olan amansız ve vahşi bir harp.

Kendine güvenen insanların gereksinim duyacağı en önemli özelliklerden birisi insanlarla iyi iletişim kurabilmektir. Ancak, maalesef bu beceri doğuştan gelmez, sonradan edinilir. Bu bölümde, çocuklarımızın belli başlı iletişim becerilerinin en önemlilerinden birkaçını çocuklarımızın aktif olarak kullanabilmelerine nasıl yardımcı olabileceğimize bir göz atacağız. Eminim sizler de benim gibi, bu becerileri çocukluğunuzda öğrenmediniz. Eğer öyleyse, neden önce siz bu becerileri edinmeyi denemiyorsunuz? Daha önce de belirttiğim gibi, çocuklarınıza model oluşturmanız, kullanacağınız pek çok yöntemden çok daha etkili olacaktır.

Çocukların çoğu gevezedir ve gördükleri her insanla konuşmaya bayılır. Yanlarında konuşacakları kimse yoksa, köpekle, oyuncak ayılarıyla ya da hayali bir arkadaşla konuşurlar. Fakat, benlik saygıları çok iyi de olsa, büyüdükçe bu doğal konuşkanlıklarından vazgeçer, hatta konuşmaktan korkar bir hale gelir ve bir süre sonra da yapayalnız kalıverirler. Yanlışlık nerededir, öyleyse?

Bunun nedeni, genellikle çocukların çocuksu konuşmaları aşıp kendilerini geliştirememeleridir. Bu çocuksu konuşmalar zaten karşılıklı konuşma değildir ve karşıdakinin dinleyip dinlememesi önemli değildir. Sonuç olarak, kendileri ile konuşmak isteyenlerin sayısı zamanla azalır ve böylelikle de çocuklar doğal konuşma isteklerini kaybederler. Eğer çocuğunuzda bu tür bir sorunun baş göstermeye başladığını far-kederseniz, ona şu şekilde yardım edebilirsiniz:

- Ona konuşma fırsatı verin. Çok erken yaşlardan itibaren onunla düzenli bir şekilde sohbet edin ve çok değişik insanlarla biraraya gelmesi ve onlarla sohbet edebilmesi için olanaklar yaratın.

Çocuklarınız tartışma konusunda ne kadar iyi? Çoğunuzun yanıtını duyuyor gibiyim: "Gereğinden fazla iyi." Çocuklarınızın bu beceriye sahip olduğunu ve bu yüzden de bu beceriyi daha fazla geliştirmenizin gerekmediğini düşünüyor olabilirsiniz.

Sizi anlıyorum. Benim ailemde de tartışmalar hiç bitmez ve çoğu zaman sessizliği özlerim. Ama, kendimi güçlü bir yetişkin yerine koyar koymaz, bu tartışma atmosferinden zevk alır ve kızlarımın bu alanda gösterdiği şüphe götürmeyen becerileriyle gurur duyarım. Üstelik, onların sahip olduğu bu becerinin özgüvenlerini sağlamlaştırdığını ve hayallerini gerçekleştirmelerine yardımcı olacağını biliyorum.

Öyleyse, neden zaman zaman enerjinizi onları susturmak yerine, daha yapıcı ve becerili bir biçimde tartışmalarına yardım etmeye harcamıyorsunuz? Bunu da şu şekilde başarabilirsiniz:

ifadelerini geliştirmelerine yardım edin. Söylemek istediklerini söyleyemediklerinde, suskunluğu tercih ettiklerinde ve kendilerini ifade etmekte güçlük çektikleri zaman onlara yardım edin.

Bu, çocukların tutukluk çektiği diğer bir konudur, ilkokulun birinci, ikinci sınıflarında öğretmen sınıfta kimin bir öykü anlatmak ya da kitap okumak istediğini sorsa, bütün sınıf parmak kaldırır. Fakat 10 yıl sonra aynı çocuklara aynı şey sorulduğunda, kaç çocuk çıkacaktır, sizce? Çocuklar ergenlik dönemine girdiklerinde, hem toplum önünde konuşma isteklerini kaybederler, hem de bu konuda çok beceriksizleşirler. içlerinden sadece birkaç tanesi (özellikle de dışa dönük ya da agresif olanlar) bulundukları grubun "ses"i haline gelir. Ve böylelikle bu çocukların toplum önünde konuşma becerileri gelişir, içlerinde çok karizmatik ve çok güzel konuşan çocukların da bulunabileceği grubun diğer elemanları, farkedilmemek için dua ederek arka saflara çekilirler.

Çocuğunuz (ya da siz) ister üç, ister üç yüz kişiye hitap edecek olun, şu üç konuya önem vermenizle bu konudaki beceriniz ve kendinize güveniniz artacaktır:

• Pratik yapma
• Hazırlık yapma
• Pozitif olma

Çocuklarınıza, ne kadar pratik yaparlarsa, fikirlerini o kadar iyi savunabileceklerini anlatın. Kendilerini engelleyen fiziksel bir neden olmadıkça, herkesin konuşma sanatını öğrenebileceğini anlatın.

Sizlerin de, pratik yapma konusunda şunları bilmeniz gerekir:

a) Yapılan iş ne kadar eğlenceli olursa, çocuklarınız da o kadar çok şey öğrenecektir.

b) Ne kadar erken yaşta başlarsanız, bu hem sizin için, hem de onlar için o kadar kolay olur.

Çocuklarınızı, güzel konuşan insanların bile, toplum önünde konuşma yaparken kendilerine güvenemeyebilecekleri konusunda ikna edin. Kendine güvenen insanların büyük çoğunluğu "konuşmadan önce düşünür" ve yapacakları herhangi bir konuşmadan önce ellerinden geldiğince çok hazırlık yapar. Bu nedenle çocuklarınızı hazırlık yapmaya ne kadar erken yaşta alıştırırsanız, o kadar iyi olur.

Çocuğunuzun okuldaki öğretmeninin bu konuda her şeyi yapacağına güvenmeyin, ister, sınıfta geçmiş yaz tatili hakkında konuşacak olsun, ister bir araştırma projesinin sunusunu yapacak olsun, şu konularda onları teşvik etmek (ya da öğretmek) için yeterince zaman ayırın:

a) konusu hakkında ciddi ve yaratıcı bir biçimde düşünmeli
b) dinleyicilerinin gereksinimlerini ve ilgilerini göz önünde bulundurmalı
c) notları ve görsel malzemesi çok net ve okunaklı olmalı

Çocuklarınızın okul yılları boyunca (ve ilerideki yıllarda) sıkıcı bulabilecekleri (eminim dinleyenler için de aynı şey geçerlidir) konular da dahil olmak üzere her konuda konuşma yapmaları gerekir. Bu yüzden, onlara bu tür fırsatları, becerilerini pozitif sunular yapmak için değerlendirmelerini önerebilirsiniz. Böylelikle, herhangi bir konuda konuşurken, kendilerine güvenerek konuyu çok daha ilginç bir hale getirebilir. Televizyondan iyi örnekler göstererek, şu tür özellikleri taşıyan konuşmacıları dinlemenin ne kadar zevkli ve ilginç olduğunu vurgulayın:

a) gülümsemek ve rahat görünmek

b) güçlü ve canlı bir ses tonuyla konuşmak

c) kullanılan sözcükler ve bakışlarla dinleyenlerle iletişim kurabilmek ve bundan zevk almak

d) konuşmaya pozitif bir mesajla başlayıp, bitirmek ("Fazla zamanınızı alıp sizleri sıkmayacağım" ya da "Artık beni dinlemekten bıkmışsınızdır." gibi kendinizi küçük gören ifadeler kullanmayın.)

Kendimizi iyi ifade edebilmek, kendimiz olmayı, insan haklarına saygı göstermeyi ve başkalarının haklarını çiğnemeden, isteklerimizi ve gereksinimlerimizi dolaysız ve enerjik bir biçimde elde etmemizi olanaklı kılar.

Çocuğunuzun kendini iyi ifade edebilmesine yardımcı olabilirseniz, sadece kendine olan güveninin güçlenmesine yardımcı olmayacak, aynı zamanda onun birlikte olunması çok kolay bir insan olmasını sağlayacaksınız.

Her ne kadar "kendini iyi ifade edebilme" sözcüğü son yıllarda çok sık kullanılıyorsa da, bu kavramın agresif ya da pasif davranış biçimleriyle karıştırıldığını düşünüyorum. Bu üç ana davranış biçiminin her birinin iyi ve kötü yanları olmasına karşın, kendine güvenen insanların kullandığı davranış biçimi kendini iyi ifade edebilmedir ve çocuklarınızın kazanması gereken davranış biçimi de budur.

Eğer "kendini iyi ifade edebilme" konusunda kafanızda bir belirsizlik varsa, aşağıdaki kısa bilginin, bu üç ana davranış biçiminin aralarındaki farkı açıklığa kavuşturmanızda yararı olacaktır.

Çocuklarınızın kendilerini iyi ifade edebilmeyi öğrenebilmeleri için, önce bunun hakları olduğunu bilmeleri gerekir. Maalesef toplumumuzda hâlâ "iyi çocuk" "yumuşak başlı ve alçak gönüllü çocuk" anlamına gelmektedir.

Çocuklarınıza vurgulamanız gereken haklarından bazılarını 121. sayfada bir liste halinde sunuyorum. Bunlar sık sık istismar edilen ve sorgulanan haklardır. Bunları liste halinde vermemin amacı, hem sizin, hem de çocuğunuzun bu hakları çok iyi öğrenmeniz ve kafalarınızda yer

Haklarım

Yanıt "hayır" olsa da, isteklerimi almaya hakkım var
Karşımdaki kişi yardım etmek istemese ya da meşgul olsa bile, yardım istemeye hakkım var
Başkalarına saçma gelse de, benim de fikir sahibi olmaya hakkım var
Başkaları doğru bulmasa da, benim de duygularım olmasına hakkım var
Özellikle elimden geleni yapmaya çalıştığımda, hata yapmaya hakkım var
Başkaları başaracağıma inanmasa bile, tekrar tekrar denemeye hakkım var
Başkaları onaylamasa da, fikrimi değiştirmeye hakkım var
Başkaları kendilerine anlatmam konusunda ısrarlı olsa bile, sırlarım olmasına hakkım var

Bazen çocuklar isteklerini iyi ifade edemezler, bunun nedeni de ifade konusunda güçlük çekmeleridir. Bu nedenle, zaman zaman çocuklarınızın isteklerini ifade ederken agresif bir yol izlediklerini gözlerseniz, onu hemen eleştirmek yerine (örneğin, "Kardeşini korkutma!" ya da "Böyle davranırsan, hiçbir isteğin yerine gelmez!"), onu oturtup isteğini size anlatmasını önerin ve onu sabırla dinleyin. Böylelikle isteğini daha iyi ifade edebilmesine yardımcı olun. Ona şu noktaları göz önünde bulundurursa, isteklerini daha kolay elde edebileceğini söyleyin:
iyi ifade edilmiş bir istek şöyle olur:

- kısa ve net (gereksiz sözcüklerden arınmış)
- kibar ve başkalarının duygularına ve durumuna saygı gösteren (örneğin, "Bu oyunu çok sevdiğini biliyorum, ama..." ya da "Babacığım, biliyorum meşgulsün, ama...")
- olumlu ve ses tonunuz isteğinizi elde edeceğinizden emin bir şekilde
- tehditkâr olmayan (örneğin, "Dediğimi yapmazsan, sinirleneceğim!")
- dalavereden uzak (örneğin, "Ayşe´nin annesi hep...")

Toplumumuzda, özellikle de çocuklara rekabet ve kazanma duygusu öylesine aşılanıyor ki, size düşen görev onlara kendine güvenen insanların da her zaman kazanamayacağını, ödün vermeyi biliyorlarsa, her şeye rağmen başarı duygusu yaşamalarının mümkün olduğunu anlatmaktır. Ödün verebilmeyi öğretmenin en iyi yolu, bu becerilerini sizin üzerinizde denemelerine izin vermenizdir. Ancak, elbette bir konu üzerinde ne zaman ödün verilip, ne zaman verilmeyeceğini açıklamanız gerekir. Ödün verilebileceğine inandığınızda, onları dinleyin.

Kendine güvenen insanlar yapılan övgüleri rahatlıkla kabullenir ve gerektiğinde karşılarındakini överler. Eğer gerçekten kendinize güveniyorsanız, övgüye gereksiniminiz yoktur.’ düşüncesi yanlış bir inanıştır, övgü insanları harekete geçirir ve kendilerini iyi ifade etmelerini teşvik eder. Küçük çocuklar övgüye bayılırlar. Yaptıkları bir resmi ya da giysilerini överseniz, sözcüklere dökemeseler bile, teşekkürlerini pırıl pırıl bir gülümsemeyle ifade ediverirler size. Fakat, okul yaşına geldiler mi en ufak bir övgüde utanır, sıkılırlar. Birkaç yıl sonra da, övgü aldıkları zaman, kendilerini "kibarca" küçümser (Çok iyi yapamadım.), ya da karşılaştırma yaparlar (Bence senin yaptığın daha güzel olmuş.). Yapılan övgüleri reddetmenin gereksiz olduğunu söyleyin ve gülümseyip, teşekkür etmelerini öğretin.

Ayrıca, övgüde bulunma konusunda cimri davranmamalarını, fakat aşağıda söz edeceğim kötü alışkanlıklardan da kaçınmalarını söyleyin.

•Övgüde bulunma İyi ifade edilemeyen alışkanlıkların kontrol listesi