Aciz.net

Göz hastalıkları üzerine yaptığı çalışmalarla ün kazanan Ortaçağ İslâm dünyasının en büyük hekimlerinden biri.

Batı dünyasında Jesu Hali olarak tanınan Şerefeddin Ali b. Îsâ’nın hayatıyla ilgili bilgiler az ve tartışmalıdır. Bazı kaynaklarda hıristiyan olduğu kayıtlı ise de bunun taşıdığı Îsâ (Jesu) adından kaynaklanmış olması muhtemeldir. Öğrenimini Bağdat’ta Ebü’l-Ferec b. Tayyib’in yanında yapmış, meslekî çalışmalarına da yine Bağdat’ta devam etmiştir. Eserinde cerrahlara verdiği öğütlerden, deontolojik kaidelere çok riayet eden dikkatli ve basiretli bir hekim olduğu anlaşılmaktadır.

Alî b. Îsâ el-Usturlâbî el-Harrânî

Usturlapla ilgili ilk Arapça risâlelerden birini yazan IX. yüzyıl astronomi âlimi.

Doğum ve ölüm tarihleri belli olmadığı gibi kaynaklarda hayatı hakkında da fazla bilgi yoktur. İbnü’n-Nedîm’in bildirdiğine göre İbn Halef el-Merverrûzî’nin talebesi olup yıldızların hareket ve uzaklıklarını tesbit etmekte kullanılan usturlap adlı astronomi aletini yapanlardan biriydi (el-Fihrist, s. 342-343). Bundan dolayı Usturlâbî nisbesiyle tanınmıştır.

1. Risâle fî marifeti ilmi’l-usturlâb. Usturlap hakkında bilgi veren bu risâlenin pek çok yazması bulunmaktadır (bk. Sezgin, VI, 144). Eser L. Scheicho tarafından neşredilmiş (“L’astrolabe et la manière de s’en servir”, el-Meşrık, XVI [Beyrut 1913], s. 29-46), C. Schoy tarafından da Almanca’ya çevrilmiştir (“Ali İbn Isā, das Astrolab und sein Gebrauch,” Isis, IX [1927], s. 239-254).

Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Kerecî el-Kerhî (ö. 410/1019’dan sonra)

İslâm cebirinin en önemli eserlerinden el-Faħrî’yi yazan matematikçi ve bilinen ilk hidroloji mühendisi.

Nisbelerinden Tahran dolaylarındaki Kerec’de doğduğu (veya oralı bir aileye mensup olduğu) ve uzun süre Bağdat’ın Kerh bölgesinde yaşadığı anlaşılmaktadır. Muhtemelen, Büveyhî Veziri Ebû Gānim’e ithaf ettiği Kitâbü İnbâŧi’l-miyâhi’l-ħafiyye adlı eserini 410 (1019) yılında bitirdikten sonra ölmüştür. Hayatının büyük bir kısmını Büveyhîler döneminde Bağdat’ta geçirdiği ve rahat bir ömür sürdüğü bilinmektedir.

1. el-Faħrî fi (śınâati)’l-cebr ve’l-muķābele. Kerecî bu esere ithaf ettiği Vezir Fahrülmülk’e nisbetle el-Faħrî ismini vermiştir. Franz Woepcke kitabı, Köprülü (nr. 950) ve Süleymaniye (Lâleli, nr. 2714; Esad Efendi, nr. 3157) kütüphanelerindeki nüshaları görmeden sadece Paris nüshasını (Bibliothèque Nationale, nr. 2459) esas alarak Fransızca özetiyle birlikte yayımlamıştır (Paris 1853). Eser iki kısma ayrılır. İlk kısımda cebirsel hesap teorisiyle birinci ve ikinci dereceden belirli ve belirsiz denklemler konusu ayrıntılı biçimde işlenmiş, ikinci kısımda cebir problemleri verilmiştir.

Ebû Alî Muhammed b. el-Hasen b. el-Hasen b. el-Heysem el-Basrî el-Mısrî (ö. 432/1040 [?])

Optiğin gelişmesine yaptığı önemli katkılarla tanınan Ortaçağ’ın en büyük fizikçisi; matematikçi-astronom, filozof.

İlim tarihinin en önemli simalarından biri olan İbnü’l-Heysem’in kendi otobiyografisiyle tabakat kitaplarında zikredilen, bir kısmı günümüze ulaşmış bulunan pek çok eseri vardır ve aslında muhtemelen bunların sayısı daha da fazladır (aş. bk.). Onun için “ikinci Batlamyus” diyen Beyhakī, Târîħu ĥükemâǿi’l-İslâm’ında eserlerinin sayılamayacak kadar çok olduğundan ve özellikle ahlâk üzerine yazdığının bir benzerinin bulunmadığından bahseder (s. 98). İbnü’l-Heysem’in eserlerinin bir listesini (doksan altı adet) veren ilk kaynak İbnü’l-Kıftî’dir (İħbârü’l-ulemâ, s. 167-168).

Ebu Reyhan Muhammad bin Ahmedel-Biruni, 973 yılında bugünün Özbekistan’ı sayılan Harezm’de doğdu. Babası Ahmed bin Ali Andicani kendisine saygı duyulan, güvenilir bir kişiydi. Uzayı gözlemleyen bir gözlemevinde çalışırdı. Aynı zamanda yazları çiftçilik, kışları marangozluk ile geçinirdi. Gökyüzünü ve ayı saatlerce seyreder, gizemli formüller ve eşitlikler üzerinde uğraşırdı. Annesi Merhana, güzel ve iyi huyluydu. Köyde, yemek yapmak ve dikiş dikmek konusunda çok becerikli bir hanım olarak bilinirdi.

Ebû Saîd Abdülhay b. ed-Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî

Zeynü’l-aħbâr adlı eseriyle tanınan İranlı tarihçi.

1. Kitâbü’t-Taĥśîl. Bazı kaynaklarda et-Taĥśîlât şeklinde yer alan bu eseri Behmenyâr İsfahan’da bulunduğu 1024-1037 yılları arasında, amcası Zerdüşt Ebû Mansûr b. Behram b. Hurşid b. Yazyâr için telif etmiştir. Mantık, fizik ve metafizik olmak üzere başlıca üç bölümden oluşan eser, bir bakıma İbn Sînâ’nın eş-Şifâ, en-Necât ve el-İşârât ve’t-tenbîhât’ının özeti mahiyetindedir. Ayrıca hocası ile yaptığı felsefî tartışmaların sonuçlarını da ihtiva etmektedir. Behmenyâr kitabında plan olarak İbn Sînâ’nın Dânişnâme-i Alâî adlı eserini örnek almıştır.

Ebü’l-Hasen Behmenyâr b. Merzübân el-Acemî el-Âzerbaycânî (ö. 458/1066)

İbn Sînâ’nın en tanınmış talebelerinden.