Aciz.net

Sabır, ilâhî imtihanların elem ve ızdırabından şikayette bulunmayı terk etmektir (1).

. Sabrın fayda ve faziletiyle ilgili pek çok âyet-i kerime ve hadisi şerif bulunmaktadır. Bizim maksadımız, mevzû'un bu yönünü açıklamak değil, makbul olan sabrın ölçülerinin tesbiti ile "katlanma" işinin "tahammül" den tefrikini göstermeye çalışmaktır.

Esaretin acısına, cehaletin zararına, tembelliğin zilletine göğüs germek, sabır değil "katlanmak" tır. Çünkü sabrın sonunda selamet, izzet ve zafer vardır. Belirtilen hususlara katlanmada sefalet, zillet ve zarar mevcuttur. Bu cihetleri başlangıçta anlamak, bazı kimseler için düşünmeyi gerektirdiğinden dolayı, kolay değil ise de zararlı sonuçlarını anlamak zor değildir.

Sevgi, kendisinde fayda umduğu şeye insan tabiatının meyl etmesidir. Sevginin kaynağı ya "Nefs" veya "Ruh" tur. Nefsânî sevgiler arttıkça cünûn'a, ruhânî muhabbetler çoğaldıkça fünûn'a sebep olur. Ruhun meyli aşk derecesine ulaşırsa utanmayı ve ahlâkî kemâli artırır. Nefsâni sevgi çoğaldıkça utanmayı aşındırır. "Ben ar namus şişesini taşa çaldım kime ne!" diyen kimsenin ölçüsüzlüğü, nefse dayalı sevgi-nin aşırılığından kaynaklanmaktadır.

Muhabbet hususunda aranacak ölçü, sevgiyi dinî çerçevenin dışına taşımamaktır. Bir kimsenin aşırı bir nefsânî sevgiye kapılması, aklı çalışmaz, gözü görmez, kulağı işitmez hale getirir. Ölçüsüz sevginin bu gibi zararları olduğundan dolayı kâinatın yegâne efendisi bulunan Peygamberimiz, "Hevâ (ve heveslere kapılmak) dan sakının.

İnsanlar arasındaki münasebetleri en sağlam esaslara bağlayan İslâm, din kardeşlerimizin menfaat ve saadetlerini şahsi çıkarlarımıza tercih etmeyi ve "Evvela canan sonra can" ölçüsü ile hareket etmeyi teşvik etmiş bulunmaktadır. Bu yüksek fedakârlık, kemâle ermiş bir iman ve eğitimle alâkalıdır. Bu sebeple ferâgat anlayışı her insanda aynı seviyede değildir. Bu vakıayı dikkate alan yüce Peygamberimiz, "Nefsin için sevdiğini insanlar için de sev" (1) buyurmuştur.

İnsanlara karşı faydalı olup onlardan faydalanmayı düşünmemek, halkın hayrına çalışmayı şiâr edinen kimseler için bir prensip olmuştur. Bu yüce haslete gönül vermiş bir şairimiz, idealleştirdiği ferağat ölçüsünü şu beyti ile ifade etmiştir:

İnsanlar; bazı kimseleri arkadaş edinmek ve onlarla samimiyet kurup hayatî meseleleri kendileri ile müzakere etmek, keder ve sevincini onlarla paylaşmak ister. Bu istek, tabiî olduğu kadar fıtrî bir arzudur. Tesis edilen arkadaşlığın sarsıntıya uğramadan devam edebilmesi,islâmî ölçülere uygun olarak kurulmasına bağlıdır. Bahsi geçen ölçüleri şöyle sıralayabiliriz:

a) Arkadaş olarak seçtiğimiz kimse, sağlam bir imana sahip olmalıdır. İnancı olmayan veya itikadı zayıf bulunan şahıslar, kişinin imanını sarsıntıya uğratıp yanlış yollara sevk ederler. Bu noktada bir şairimiz şöyle uyarıda bulunmaktadır.

Bir topluluk arasında bulunan kimse, hareketlerini kontrol etmek ve cemiyet ahlâkına saygı göstermek zorundadır. Kimsenin bulunmadığı bir yerde dilediği gibi hareket eden insan, cemiyet içine girdiği zaman kendini bazı kayıtlara tâbi tutmalı ve insânî ölçülere uygun hareket et-melidir. Kişi, dilediği her şeyi yapmaya kalkışacak olursa, mahlûkatın şerefce en üstünü bulunan insan, edebten mahrum bir yığın haline gelir,

İnsanlardan saygı bekleyen bir kimse, halka saygılı davranmak zorundadır. Lâübâlice hareket eden, sevgiden mahrum kalır. "Hür insan, dilediğini yapabilmelidir" iddiası ile hareket eden fert, sonunda nefs düşmanına tutsak olur. Dinine bağlı ve insanlara saygılı kimselerin riayet edeceği muaşeret usullerini şöyle ifade edebiliriz:

İnançları, edebleri ve düşünceleri ile kâinattaki varlıkların en seçkini ve şereflisi bulunan insan, kendi mefkûresine ve mizacına uygun insanlarla konuşmak ve fikir alışverişinde bulunmak ihtiyacını duyar. Bu arzu ve ihtiyaç, halkı bir araya toplayan meclislerin teşekkülüne zemin hazırlar.

Değişik ihtisas sahiplerinin toplanıp fikir teatisinde bulunduğu ilmî mahâfile veya sıradan bir toplantı mahalline gitmek isteyen kimseler, dinimizin koyduğu ölçülere uygun hareket etmek zorundadırlar. Toplantının maksat ve mahiyetine, zaman ve mekan şartlarına ters düşmeyecek davranışlardan ayrılmamamız için, içtimâî nezaket ölçülerinden bir kısmını, ıttılâınıza arz edelim:

İslâm dini, cemiyetin huzurunu tesis edecek, büyük-küçük münasebetlerini en sağlam esaslara bağlamış bulunmaktadır. Bunlar, karşılıklı hak ve vazife anlayışı içinde yürütülecektir. Biz, hayatî tecrübesi geniş bulunan büyüklerimize saygı gösterecek olursak onların hayır duasını kazanmış, görgü ve bilgilerinden faydalanmış oluruz. İslâm dininin getirdiği mükellefiyetlere karşı lâkayıt davranır isek, onlarla ara-mızdaki saygı ve sevgi sarsılır, vazifeler ihmale uğrar ve netice itibariyle kimi hodbin kimi de bedbin olur.

Doğru yolu gösterecek ehliyette bulunan yaşlılar, lâyık oldukları hürmeti görecek olurlarsa, tecrübesi kıt ve görgüsü sınırlı gençlere fikren yardımcı olurlar. Genç nesiller, yaşlıların engin tecrübelerinden faydalanabildikleri nisbette zengin bir hayat tecrübesine sahip olurlar. Gençlerle yaşlıların arasında kurulacak samimi yakınlaşma ile huzur içinde hayat sürme fırsatı doğar. Böyle bir cemiyette ne evladından şi-kayet eden anne ve baba, ne de gençlerden dert yanan bir yaşlı kalır. Bu iki tabakanın paylaşmaya memur oldukları saygı ve sevgi, Pey-gamber (s.a.v.)'in "Küçüğümüzü esirgemeyen, büyüğümüze saygı göstermeyen bizden değildir" (1) hadisinde ifadesini bulmaktadır.

* Çok seviyeli ve her konuda bilgilendirici\n* İçerik olarak yeterli değil\n* Eksik ya da hatalı yaklaşımlar var\n* İlgilenmiyorum\n* Karşıyım veya böyle bir siteyi onaylamıyorum\n

Bir şahsın evine veya odasına gireceğimiz zaman, İslâmî edebe uyarak izin almak zorundayız. Ancak hane halkı tarafından müsade edilirse içeri girebiliriz. Aksi halde geri dönmek mecburiyetindeyiz. Bu muaşeret kaidesine "İstizân" adı verilmektedir. Bir âyeti kerimede bu hususla ilgili mükellefiyetimiz şöyle açıklanmaktadır: "Ey iman edenler! Kendi (ev ve) odalarınızdan başka (evlere ve) odalara, sahipleriyle alışkanlık peyda etmeden ve selam da vermeden girmeyin. Bu sizin için daha hayırlıdır. Olur ki iyice düşünür (hikmetini idrak eder) siniz" (1).

Başka bir kimsenin mülküne izin almadan girmek, gasp kabilinden bir tecavüz olacağından, hem beşerî hukuk yönünden yasak hem de dinî esaslar müvacehesinde haramdır. Böyle bir sorumluluk altına girmek istemeyen müslüman, şu ölçülere dikkat ve riayet ederek izin istemelidir:

İnsan ömrünün mühim bir kısmı, zaruri sabeplerle, sokakta geçmektedir. Kişi kendi evinde veya iş yerinde alıştığı hareket serbestliğini, sokağa çıktığından itibaren, sınırlamak zorundadır. Zira yollar, halkın tamamının faydalanacağı yerlerdendir. İnsanların hareket ve hürriyetlerini engellemiş olmamak için, sokakta bulunduğumuz sırada ölçülü ve düşünceli davranmamız gerekmektedir. Bu mükellefiyetleri şöyle sıralayabiliriz:

Gözü harama kapamak, karşılaştığımız müslümanlara selam vermek ve verilen selamı almak, halka eza verecek şeyleri kaldırmak, iyiligi tavsiye edip kötülüğü engellemek (1). "(Geçmiş ümmetlerden) bir kimse, bir yere giderken, yol üzerinde bir diken dalı buldu ve onu alıp geri tarafa bıraktı. Allah Teâlâ onun bu hareketini (hayır olarak) kabul buyurdu ve günahlarını yarlığadı (2).

İslâmî ölçülere uygun selam alıp verme, ilmî bir dirayet istemektedir. Keyfine göre hareket etmek, sünnete uygun olmayan selamlaşma şekli türetmek olur. Bid'ata alışmaktan ve gayrimüslimlerin âdetine bulaşmaktan korunabilmek, sağlam bilgiler ile mücehhez olmayı gerektirmektedir. Selam veren, güzel bir yol takip edecek; selamı alan, daha güzel bir mukabelede bulunacaktır. Bu hususu kaziyye-i muhkeme haline getiren bir âyet-i kerimede şöyle buyrulmaktadır: "(İslâmî) bir selamla selamlandığnız vakit, siz ondan daha güzeli ile selam alın veya
aynıyla karşılayın" (1).

Sevgi, övgüyü celp eder. Yapılan bir medih, ölçülü olmazsa, övülen şahıs üzerinde menfi bir tesir icra eder. Aşırı övgü, muhatabının üzerinde bazan kibre, bazan da riya ve gösteriş hevesine sebep olur. Övülmeye alışmış olan kimseler, kendilerinin medh edilmelerini arzu ederler ve halkın arasında kendisini vicâhen medh edenleri mükafatlandırarak maksatlarını açığa koymuş olurlar. Bu işi sanat haline getiren "Meddah", elde edeceği mükafatı artırmak için, muhatabının hoşlanacağı lafları söyleyerek gününü gün etme yolunu tutar.

Bir kimseyi kendisinde mevcut haslet ve üstünlükler ile öven kimsenin sözü doğru olsa bile yaptığı hareket doğru değildir. Zira muhatabında gizli bulunan "Kendini beğenme" hastalığını açığa çıkarmış olur. Neticede, yıllar boyu yaptığı ibadetlerin ve hayırlı işlerin sevap harmanlarını "Riya" ateşi ile yaktırmış olur. Ashabtan biri, Allah Resûlünün huzurunda bulunan bir şahsi, yaptığı bir hayır sebebiyle övmüştü. Hak ve hakikat istikametine ışık tutan Peygamber (s.a.v.), "Yazık sana! (sanki) sen, arkadaşının boynunu kestin" (1) buyurdu.

Devamlı ciddiyet, tefrit sahasında kalmaya ve "Asık suratlı" olarak tanınmaya yol açar. Her zaman mizah ve şaka yapmak ise aşırılık olur. Böyle bir kimse, etrafında bulunanları güldürür ise de ifrat ile tefritin arasındaki itidâl çizgisini koruyamadığı için vakarını sarsmış olur. Bu sebeple, hareketlerimizde ciddilik ağır basmalı, arasıra latife de yapmalıdır.

Şakayı makul ve meşrû bir çizgide tutabilmek için söylenecek sözün doğru olması karşısındaki insanla alay edilmemesi ve yapılacak latifenin "Lâtif" olması gerekir. Zira yalan haram, istihza yasak ve kaba şakalar memnûdur.

Aynı ulvî gayenin tahakkuku için faaliyet gösteren cemaatlerden bir kısmı, kendi hizmetlerinin faydalı semeresini görünce, ulaştığı başarıdan memnun kalıp daha değişik usullerle aynı gayenin hâsıl olması için çalışanları, kendisi ile birlikte faaliyet göstermeye davet eder. Onları kendi yanında ve yakınında göremeyince, yolunu beğenmediklerine hükmeder ve kendisi ile birlikte hareket etmeyen şahısları birliği bozmakla itham edip, birlik ve beraberliğin faydalarını ve tefrikanın zrarlarını dile getiren konuşmalar yapmaya başlar. Özlediği ve gözlediği neticenin hemen hâsıl olmadığını görünce öfkelenir ve kendi hizmet çizgisi üzerine çekemediği kimseleri "bölücülük" yapmakla suçlar.

"Hayır söyle veya sus" (1) hadis-i şerifi, konuşmada riayet edilmesi gereken ölçünün esasını teşkil etmektedir. Her ne kadar dil konuşmak için yaratılmışsa da, her şeyi konuşmak için değil, hayr olan şeyi söylemek için verilmiştir. Bilirken susmak ne kadar hatalı ise bil-mezken söylemek de o derece yanlıştır.

"Bildiğiniz halde hakkı gizlemeyin" (2) emr-i ilahisi, bilen kimsenin konuşmasını âmir bir hükümdür. "Dilini tutan kurtuldu" hadis-i şerifi, yanlış veya faydasız konuşmaları önleme gayesini gütmektedir. Gıybet, yalan ve faydasız sözler, konuşmadaki aşırılıkların birkaç örneğidir. Nasihati terk etmek, sorulan dinî bir fetvanın cevabını gizlemek, şahitlikten kaçmak eksiklik yapmak ve tefritte bocalamaktır. Hüner bu iki yanlışın arasından sıyrılıp, günah kirine bulaşmadan meramını ifade etmektir. Şair ne güzel ifade etmiştir: