Bu yazıda, sevgi kavramını anlamaya yönelik bazı önemli teorileri listeleyeceğiz. Bu teoriler arasında Sternberg'in Üçlü Bileşen Teorisi, Hazan ve Shaver'ın Yetişkin Bağlanma Stilleri Teorisi, Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi, Berscheid ve Walster'ın Sosyal Değişim Teorisi gibi pek çok farklı yaklaşım yer almaktadır. Her teori, sevgi kavramını farklı bir açıdan ele alır ve ilişkilerdeki rolü hakkında farklı bir bakış açısı sunar.
Bu teorilerin her biri, sevgi kavramına dair anlayışımızı arttırmak için önemli bir adımdır. Sevginin ne olduğunu, nasıl hissedildiğini ve nasıl ifade edildiğini daha iyi anlamak, insanların sağlıklı ve mutlu ilişkiler kurmalarına yardımcı olabilir.
Maslow'un Ihtiyaçlar Hiyerarsisi: Sevgi ve aidiyet ihtiyacinin insanlarin mutlulugu ve saglikli bir sekilde gelisebilmesi için önemli oldugunu belirtir. (1943)
Bowlby'nin Baglanma Teorisi: Anne-bebek baglanmasinin çocugun ilerideki romantik iliskilerine etkisini inceler. (1969)
Lee'nin Alti Farkli Ask Stili: Sevginin alti farkli sekilde ifade edilebilecegini belirler: sehvetli, manik, pratik, oyunbaz, alçakgönüllü ve romantik. (1973)
Lee'nin Alti Sevgi Stili Teorisi: Sevginin alisveris, oyun, pratik, kaçinma, heyecan ve merhamet gibi alti farkli stili oldugunu belirtir. (1973)
Berscheid ve Walster'in Sosyal Degisim Teorisi: Iliskilerde insanlarin karsilikli olarak fayda sagladigi ve beklentilerini karsiladigi bir degisim süreci oldugunu açiklar. (1978)
Kelley ve Thibaut'un Sosyal Degisim Teorisi: Iliskilerin insanlarin fayda-maliyet hesaplarina göre sekillendigini ve bu hesaplarin degisebilecegini belirtir. (1978)
Hatfield ve Rapson'in Duygusal Çekicilik Teorisi: Insanlarin diger insanlari çekici bulma nedenlerini açiklar. (1979)
Hatfield ve Walster'in Ask ve Uygunluk Teorisi: Askin uygunluk, yakinlik ve çekicilik gibi faktörlere dayandigini açiklar. (1978)
Hatfield ve Walster'in Eslesme Teorisi: Insanlarin baska insanlarla eslesme tercihlerini, beklentilerini ve faktörlerini açiklar. (1978)
Kelley ve Thibaut'un Sosyal Degisim Teorisi: Iliskilerin insanlarin fayda-maliyet hesaplarina göre sekillendigini ve bu hesaplarin degisebilecegini belirtir. (1978)
Hatfield ve Rapson'in Duygusal Çekicilik Teorisi: Insanlarin diger insanlari çekici bulma nedenlerini açiklar. (1982)
Fehr'in Sevgi Inanci Ölçegi: Kisilerin sevgiye olan inançlarini ve sevgiye yaklasimlarini ölçmek için kullanilan bir araçtir. (1986)
Hendrick ve Hendrick'in Romantik Sevgi Ölçegi: Kisilerin romantik sevgi düzeylerini ölçmek için kullanilan bir araçtir. (1986)
Hendrick ve Hendrick'in Ask Tutumu Ölçegi: Insanlarin romantik partnerlerine karsi benimsedikleri ask tutumlarini belirlemek için kullanilir. (1986)
Hatfield ve Sprecher'in Askin Duygusal ve Bilissel Boyutlari Teorisi: Sevginin hem duygusal hem de bilissel boyutlari oldugunu ve insanlarin romantik partnerlerine karsi hem hisleri hem de düsünceleri oldugunu belirtir. (1986)
Aron ve Aron'un Yakinlik Teorisi: Insanlarin birbirleriyle nasil yakinlastiklarini ve romantik iliskilerin hangi asamalarindan geçtiklerini açiklar. (1986)
Sternberg'in Üç Bilesenli Ask Teorisi: Sevginin tutku, baglilik ve kararlilik bilesenlerinden olustugunu öne sürer. (1986)
Fehr'in Sevgi Ifade Biçimleri Ölçegi: Insanlarin sevgilerini nasil ifade ettiklerini ölçer. (1986)
Aron ve Aron'un Yakinlik Teorisi: Insanlarin birbirleriyle nasil yakinlastigi ve bag kurdugunu açiklar. (1986)
Diamond'un Sevginin Üç Bilesen Teorisi: Sevginin tutku, baglilik ve yakinlik bilesenlerine ayrildigini açiklar. (1986)
Hatfield ve Sprecher'in Askin Duygusal ve Bilissel Boyutlari Teorisi: Sevginin hem duygusal hem de bilissel boyutlari oldugunu ve insanlarin romantik partnerlerine karsi hem hisleri hem de düsünceleri oldugunu belirtir. (1986)
Hazan ve Shaver'in Yetiskin Baglanma Stilleri Teorisi: Yetiskinlerin romantik iliskilerdeki baglanma stillerini açiklar. (1987)
Hazan ve Shaver'in Romantik Baglanma Stilleri Teorisi: Insanlarin romantik partnerlerine karsi baglanma stillerinin güvenli, kaygili ve kaçinmaci sekillerde olabilecegini belirtir. (1987)
Attachment Theory of Love: Sevginin anne-bebek bagindan türedigini ve erken yasta baglanma stillerinin ilerideki romantik iliskilere yansidigini öne sürer. (1987)
Fehr'in Sevgi Inanci Ölçegi: Kisilerin sevgiye olan inançlarini ve sevgiye yaklasimlarini ölçmek için kullanilan bir araçtir. (1988)
Reis ve Shaver'in Iliski Farkindalik Teorisi: Iliskilerde farkindalik ve anlayisin önemini vurgular. (1988)
Reis ve Shaver'in Karsilikli Bagimlilik Modeli: Insanlarin birbirlerine ne kadar bagimli olduklarini ve bu bagimlilik düzeyinin iliski kalitesine nasil etki ettigini inceler. (1988)
Johnson'in Baglanma Teorisi: Terapi sürecinde çiftlerin baglanma stillerine odaklanir. (1988)
Buss'un Cinsiyet Farkliliklari Teorisi: Erkeklerin ve kadinlarin romantik partnerlerine yönelik tercihlerinde farkliliklar oldugunu ve bu farkliliklarin evrimsel kökenleri oldugunu öne sürer. (1989)
Hatfield ve Walster'in Ask ve Uygunluk Teorisi: Askin uygunluk, yakinlik ve çekicilik gibi faktörlere dayandigini açiklar. (1989)
Hazan ve Zeifman'in Anne-Baba Eslesme Teorisi: Insanlarin romantik partnerlerini seçerken, anne-baba ile iliskilerinin etkili oldugunu öne sürer. (1994)
Chapman'in Bes Sevgi Dili: Insanlarin sevgiyi nasil ifade ettigini açiklayan bes farkli dil: takdir ve onay, kaliteli zaman geçirmek, hediye, temas ve hizmet. (1995)
Fehr'in Sevgi Inanci Ölçegi: Kisilerin sevgiye olan inançlarini ve sevgiye yaklasimlarini ölçmek için kullanilan bir araçtir. (1996)
Attachment Theory of Love: Sevginin anne-bebek bagindan türedigini ve erken yasta baglanma stillerinin ilerideki romantik iliskilere yansidigini öne sürer. (1998)
Fisher'in Askin Nörolojisi Teorisi: Sevginin nörolojik temellerini ve beynin hangi bölgelerinin aski kontrol ettigini açiklar. (2004)
Johnson'un Sevgiye Odakli Çift Terapisi: Çiftlerin sevgiye dayali bir iliski kurmalarini ve sürdürmelerini saglamak için bir terapi yaklasimidir. (2004)
Johnson'in Baglanma Teorisi: Terapi sürecinde çiftlerin baglanma stillerine odaklanir. (2004)
Gable ve arkadaslarinin Pozitif Iliski Insa Etme Modeli: Iliskilerde pozitif duygularin ve eylemlerin nasil insa edildigini ve sürdürüldügünü açiklar. (2004)
Acevedo ve Aron'un Beyin Taramalariyla Yapilan Arastirmasi: Sevgiye karsi hissedilen coskunun beynin hangi bölgelerinde aktivite gösterdigini inceleyerek romantik askin nörolojik temellerini açiklar. (2009)
Şimdiye kadar sevginin farklı boyutlarını ve nasıl açıklanabileceğini ele alan birçok teori listelemiş olduk. Bu teoriler, insanların romantik ilişkilerde nasıl davrandığını, neden belirli tercihler yaptığını, bağlanma stillerinin nasıl şekillendiğini ve sevginin nörolojik temellerini araştırmayı amaçlamaktadır.
Bu teorilerin farklı yaklaşımları olsa da hepsi insan ilişkilerindeki farklı yönleri anlamaya yöneliktir. Bazıları sevgiyi bileşenlerine ayırırken, bazıları sevginin nörolojik temellerini araştırırken, bazıları da insanların romantik ilişkilerdeki bağlanma stillerini inceler. Her bir teori, insanlar arasındaki romantik ilişkilerin incelenmesinde farklı bir bakış açısı sunmaktadır.
Ancak bu teoriler, sevginin karmaşık bir konu olduğunu ve her insanın farklı bir şekilde sevdiğini göstermektedir. Her bir teori, insanların romantik ilişkilerdeki farklı tercihlerini, beklentilerini ve davranışlarını anlamaya yardımcı olsa da, her ilişkinin kendine özgü olduğu unutulmamalıdır.
Toerilerin Ortak Yönleri
- İnsanlar arasındaki romantik ilişkilere odaklanırlar.
- Sevginin insan davranışlarını, duygularını ve düşüncelerini nasıl etkilediğine odaklanırlar.
- İnsanların sevgiye yönelik farklı tutum ve davranışlarını açıklamaya çalışırlar.
- Sevginin bazı bileşenlerine (tutku, bağlılık, yakınlık vb.) ayrıntılı bir şekilde odaklanırlar.
- Sevginin insan refahı ve mutluluğu üzerinde önemli bir etkisi olduğunu belirtirler.
- Sevginin beynimizdeki nörolojik temellerini ve kimyasal süreçlerini araştırırlar.
- İnsanların romantik partner seçimleri ve eşleşme tercihleri üzerinde dururlar.
Toerilerin Farklılıkları
- Bazı teoriler sevgiyi daha çok duygusal bir yaklaşımla ele alırken, bazıları daha bilişsel bir yaklaşım benimser.
- Bazı teoriler sevgiyi alt bileşenlere (tutku, bağlılık, yakınlık vb.) ayırırken, bazıları tek bir bileşene odaklanır.
- Bazı teoriler insanların sevgiye yönelik tutum ve davranışlarını ölçmek için araçlar sağlar, bazıları ise daha çok kuramsal bir yaklaşım benimser.
- Bazı teoriler sevginin evrimsel temellerine odaklanırken, bazıları daha çok kültürel ve sosyal faktörlere odaklanır.
- Bazı teoriler sevginin çocukluk döneminden başlayarak gelişen bir süreç olduğunu belirtirken, bazıları yetişkin yaşamda başlayan romantik ilişkilere odaklanır.
- Bazı teoriler insanların romantik partner seçimleri ve eşleşme tercihleri üzerinde dururken, bazıları daha çok ilişkilerin sürdürülmesi ve kalitesi üzerinde durur.
Medeniyetimizde Sevgi ve Aşk
Yunus Emre (1240-1321): Türk-İslam geleneğinde önemli bir şair ve düşünürdür. Eserleri arasında "Risaletü'n-Nushiyye" adlı bir mesnevi vardır. Yunus Emre'nin fikirleri arasında sevginin insanlar arasındaki en önemli bağ olduğu ve Allah'a yakınlaşmak için sevgiye ihtiyaç duyulduğu yer alır.
İmam Gazali (1058-1111): Büyük Selçuklu Devleti döneminde yaşamış ve Selçuklu Türk devletin önemli alimlerindendir. İslam düşünce tarihinde önemli bir yer tutan İmam Gazali, "İhyau Ulumi'd-Din" ve "El-Munqidh min al-Dalal" gibi eserleriyle tanınır. Gazali, sevginin insanın içindeki eksikliği giderdiğini ve insanı yüce yaratıcıya yaklaştırdığını anlatır. Kalplerin keşfi eseri de sevgi ve aşk konularını değinir.
İmam Rabbani (1564-1624): Osmanlı Devleti döneminde yaşamış bir İslam alimi olan İmam Rabbani, "Mektubat" adlı eseriyle tanınır. Rabbani, sevginin insanın yaratılışındaki bir gereklilik olduğunu ve yalnızca Allah sevgisiyle mutluluğa erişilebileceğini vurgular.
Mevlana Celaleddin-i Rumi (1207-1273): Mevlana, İslam dünyasında aşk ve sevgi konusunda en tanınmış isimlerden biridir. Mevlana, tasavvuf felsefesi üzerine yazdığı eserlerinde aşkın insan hayatındaki önemini ve Allah'a ulaşmada aşkın rolünü vurgulamıştır.
İbn Arabi (1165-1240): İbn Arabi, İslam dünyasının en etkili tasavvuf düşünürlerinden biridir. Aşk, Allah'a ulaşmanın anahtarı olarak kabul eder ve tasavvuf felsefesi üzerine yazdığı eserlerinde aşk ve sevginin önemine sık sık vurgu yapar.
Nizami Ganjavi (1141-1209): Nizami Ganjavi, Azerbaycanlı bir şair ve düşünürdür. "Leyla ile Mecnun" adlı eseri, İslam dünyasında aşk ve sevgi konusunda önemli bir yere sahiptir. Eserinde, Leyla ve Mecnun arasındaki aşkı anlatır ve aşkın insan hayatındaki önemine vurgu yapar.
Feridüddin-i Attar (1145-1221): Feridüddin-i Attar, İslam dünyasının önemli tasavvuf düşünürlerindendir. "Kuşların Mesnevisi" adlı eseri, aşk ve sevgi konusunda önemli bir yere sahiptir. Eserinde, kuşların aşkı ve arayışını anlatarak insan hayatındaki aşkın önemine dikkat çeker.
Ahmed-i Yesevi (1093-1166): Ahmed-i Yesevi, Türkistanlı bir mutasavvıf ve düşünürdür. "Divan-ı Hikmet" adlı eseri, İslam dünyasında aşk ve sevgi konusunda önemli bir yere sahiptir. Eserinde, Allah sevgisini ve insanların bu sevgiye ulaşma sürecini anlatarak aşkın insan hayatındaki önemine vurgu yapar.